Hướng dẫn soạn bài: Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ

Tình cảnh cô đơn của kẻ chinh phục

Dịch thuật ngôn ngữ và văn học Việt Nam đánh dấu một đỉnh cao mới trong ngôn ngữ văn học Việt Nam. Tác phẩm có giá trị tố cáo chiến tranh, bảo vệ quyền hạnh phúc của người phụ nữ.

Mời các em tìm hiểu thêm

Hướng dẫn viết tiểu luận: đề xuất luận án

I – KIẾN THỨC CƠ BẢN

1. Tác giả Đặng Trần Côn – không rõ năm sinh, năm mất, được biết chỉ sống vào khoảng thế kỷ 18. Quê quán ở làng Nhân Mục, thường gọi là làng Mộc, huyện Thanh Trì, nay là quận Thanh Xuân, Hà Nội. Đặng Trần Côn cũng có nhiều tác phẩm, trong đó nổi tiếng nhất là Chinh phụ ngâm. Ngoài Chinh phụ ngâm, Đặng Trần Côn còn có một số bài thơ về tám cảnh đẹp trong Tiêu Tương (Tiêu Tương và chén), và một số bài phú như Trường Hán tự tịnh lô (Trương Hàn nhớ rau trong, biển cạn) , cha của Trương Hán Lương (Trương Lương ăn mặc), Khâu Môn Thành (tiếng gõ cửa).

Diễn Nôm (được giới thiệu trong văn bản) được cho là của Đoàn Thị Điểm. Dịch giả Đoàn Thị Điểm (1705 – 1748), hiệu là Hồng Hà, quê ở làng Giai Phạm, xứ Kinh Bắc, nay là huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên. Cha là Đoàn Doãn Nghi, anh là Đoàn Doãn Luân. Đoàn Thị Điểm là một phụ nữ xinh đẹp và tài giỏi. Soạn tập thơ chữ Hán Truyền kỳ tân phả, bản dịch Chinh phụ ngâm bằng chữ Nôm. Sau khi làm giáo viên và trở thành nữ giáo viên thành công đầu tiên, học trò của cô rất đông và sau này một số đã vào đại học.

2. Khúc ngâm là thể loại thơ trữ tình thuần Việt được viết theo thể trường ca với thể trữ tình dài, sử dụng nhiều đoạn đối. Thể loại này phù hợp để thể hiện tâm trạng, cảm xúc hồi tưởng, hoài niệm, suy tư, sầu muộn, xót xa, tiếc nuối của nhân vật trữ tình.

Thể thơ Song thất lục bát là thể thơ mà mỗi khổ gồm hai câu bảy chữ, một câu sáu chữ và một câu tám chữ. Bốn dòng có độ dài khác nhau kết hợp với nhau để tạo thành một khổ thơ và luân phiên kéo dài càng nhiều khổ thơ càng tốt trong một bài thơ. Hai câu văn có nhịp 3/4 cố định (khác với luật thất ngôn 4/3); Câu 6 và 8 ngắt nhịp tự do. Nó có thể có vần có hoặc không có vần, ở cuối câu hoặc ở giữa câu.

Chinh phụ ngâm là tác phẩm mở đầu, đồng thời cũng là tác phẩm nổi bật nhất của thể loại ngâm vịnh, một thể loại trữ tình phát triển mạnh mẽ vào thế kỷ 18.

3. Đoạn Nỗi cô đơn của Chinh Phụ Tập trung trình bày hoàn cảnh lẻ loi của Chinh Phụ và nỗi nhớ da diết dành cho Chinh Phụ trong những ngày dài xa cách; qua đó bộc lộ tinh thần nhân đạo sâu sắc của tác giả.

II – RÈN LUYỆN KỸ NĂNG

1. Tìm về cội nguồn

Theo Phan Huy Chú, Đặng Trần Côn sáng tác vào khoảng năm 1740 – 1742, Đoàn Thị Điểm dịch được vào khoảng năm 1743 – 1745, khi ông Nguyễn Kiều (chồng bà) đi sứ.

Đoạn trích từ câu 193 đến câu 288: Sau lễ tiễn biệt, người thiếp trở về nhà, tưởng tượng ra chiến trường đầy hiểm nguy chết chóc mà thương tiếc, lo lắng cho chồng. Thương cho tấm thân cô đơn, côi cút, tấm thân “nuôi già dạy trẻ” chờ chồng… mà nhớ nhung, lo lắng cho chồng. Tình cảm này là hiển nhiên trong trích dẫn này.

2. Tìm hiểu khái quát về tác phẩm Chinh phụ ngâm

Gợi ý: Chinh phụ ngâm là lời than thở của người phụ nữ có chồng ra trận. Bài hát gồm ba phần:

Mở đầu: Kẻ chinh phạt nhớ lại cảnh kẻ chinh phạt lên đường. Trong mắt người phụ nữ, hình ảnh người đàn ông thật anh hùng và cao đẹp. Vì theo quan niệm của bà lúc bấy giờ, ra trận là nghĩa vụ thiêng liêng, hứa hẹn ngày toàn thắng, vinh hoa phú quý. Nhưng vì thiếu nhiều nên trong hài hước, bên cạnh kiêu hãnh, tự phụ là nỗi sầu: “Buồn ra đầu ngõ, giận ra cửa”.

Tâm điểm của bài hát là cuộc sống “Em ở cửa người ngoài mây”. Lúc này, yếu tố tình cảm trở thành động lực chi phối quan điểm về cuộc chiến của phe chiếm đóng.

Cô tưởng tượng ra cảnh chiến trường và cuộc sống của kẻ chinh phạt trên chiến trường. Thay vì những chiến công, ở đây chỉ có những cuộc hành quân, những trận đánh liên miên với muôn vàn khó khăn nguy hiểm. Chiến trường đồng nghĩa với “tử địa” (vùng đất chết) đâu đâu cũng u ám, u ám. Còn những kẻ chinh phục thì luôn phải đối diện với cái chết, vẻ mặt lúc nào cũng mệt mỏi, bi quan. Từ những gì được tiết lộ, kẻ chinh phục đặt câu hỏi:

Trên gấm có hay không ai vẽ mặt Chinh Phục?

Lời chất vấn là thái độ căm giận thế lực phong kiến ​​gây ra chiến tranh mà không màng đến số phận của những người ra trận.

Cuộc đời đau khổ mà chính người vợ lẽ khám phá ra tập trung chủ yếu vào tấn bi kịch cô độc nội tâm. Trạng thái nội tâm ấy được biểu hiện rất sinh động: nhớ nhung, nhớ mong, mong, giận, mong chờ, lo lắng… tất cả nhuốm màu buồn, tạo thành một khối u uất, ngưng đọng. Biết nỗi khổ, phải thay chồng ra trận, nàng đã ăn năn, nhận ra lỗi lầm của mình:

Khi tôi nhìn lại Màu Liễu, tôi thà khuyên nó đừng bị tước danh hiệu.

Kết luận: Người chinh phụ mơ ngày chồng chiến thắng trở về, lập công, vợ con cùng hưởng vinh hiển. Đây là một hạn chế, nhưng cũng là một cảm giác phổ biến. Có một giấc mơ nào không đạt được điều tốt đẹp lý tưởng? Điều đáng chú ý là trong cuộc gặp gỡ đó, tiếng nói chân thành nhất đã được nghe thấy từ những cử chỉ yêu thương của người chồng và người vợ. Vì vậy, lời chúc cuối cùng được khắc sâu: “Giữ cho nhau hạnh phúc trong hòa bình” và hoàn toàn phù hợp với quan điểm thay đổi về chiến tranh như đã đề cập ở trên.

Đoạn trích kể về cảnh người chinh phu ngày ngày nhớ chồng, khắc khoải chờ đợi, thao thức đêm thắp nén nhang, soi gương đánh đàn, lòng người không khỏi bùi ngùi nhớ thương. Tôi muốn gửi lời yêu thương đến chồng nhưng bất lực.

3. Nhận xét về nghệ thuật dùng từ trong đoạn văn

Lời khuyên: Tác giả đã sử dụng nhiều từ ngữ giàu giá trị biểu cảm, gợi hình, tượng thanh.

4. Chỉ ra và phân tích những hình ảnh thơ đặc sắc

Dẫn: Hình ảnh thơ độc đáo, giàu tính biểu tượng, đặc biệt là hình ảnh hoa và trăng ở phần cuối bài thơ. Những diễn biến phong phú, tinh vi của cảm xúc được miêu tả trên nền tâm trạng buồn bã, cô đơn. Cảnh và tình hòa quyện vào nhau, làm nổi bật lên những tình tiết hài hước của con người.

Hoa và trăng là hình ảnh ẩn dụ để nói về tâm trạng của người thiếp. Kẻ xâm lược cô đơn đến cùng cực nhưng kẻ trăng hoa thì cứ quấn quýt sóng đôi. Hoa khoe sắc trước trăng, trăng soi sáng hoa. Đặc biệt, hai chữ hoa và trăng có khi đặt ở đầu hai vế câu thơ, có khi sát nhau… như biểu tượng cho sự gắn kết, hài hòa “trăng lồng hoa nào hoa nấy”. Hoàn cảnh ấy khiến người phụ nữ hiểu sâu sắc nỗi cô đơn, lẻ loi của mình.

5. Nhận xét về nhịp thơ

Gợi ý:

Nhịp thơ uyển chuyển, giàu nhạc tính diễn tả tâm trạng của người chinh phụ: có lúc buồn bã, hiu hắt, có lúc rạo rực, tràn trề khát khao v.v. 3/4 lặp lại điều tương tự trong câu.

6. So sánh hai câu:

Bản Nôm bản tiếng Trung

Khắc chờ dài như năm biển.

Nỗi đau như biển xa. Khắc như năm tháng.

(Buồn như biển

Khắc theo năm tháng)

Gợi ý:

Một mặt, cách diễn đạt của chữ Nôm trung thành với cái hay của nguyên tác; đồng thời, trung thành và sáng tạo. Đặc biệt là việc sử dụng rất thành công các từ láy tiếng Việt như “đằng đẵng”, “dài dằng dặc” để nhấn mạnh cảm giác về thời gian và không gian của sự đợi chờ, tang tóc. Hơn nữa, người phiên dịch chữ Nôm đã sắp xếp lại thứ tự hai câu thơ: đảo ý “tiếc tu hải” xuống, chuyển ý “khắc như niên” lên; Sự chuyển đổi này mang đến một kết cấu mở, thể hiện cảm giác về một sự chờ đợi dài vô tận khiến nỗi buồn kéo dài vô tận.

7. Trạng thái tâm trạng được thể hiện như thế nào trong hai khổ thơ đầu của đoạn văn?

8. Phân tích diễn biến tâm trạng của những người phụ nữ trong đoạn từ: “Bụng gà, óc gà trống” đến “nối phím”.

Gợi ý:

– Đoạn từ “Bụng óc gà…” đến “Mối sầu như biển xa”:

Nếu như đoạn trên là một khát khao được đồng cảm thì đến đây tác giả tập trung miêu tả sự chờ đợi nặng nề khủng khiếp mà người phụ nữ phải chịu đựng trong những ngày xa nghề. Câu 1 và câu 2 là cảnh ngày đêm, mỗi hoàn cảnh đều lẻ loi, lẻ loi. Không phải ngẫu nhiên mà tác giả đã liệt kê song song hai ý niệm ngày và đêm, gợi nỗi thất vọng triền miên vì khao khát được cảm thông. Ban đêm gà gáy năm tiếng, ban ngày bóng bên này chuyển bên kia. Phải chăng thiên nhiên vạn vật đang vô tình đối đầu với sự cô độc lạnh lùng của kẻ xâm lược? Câu 3 và 4 là cảnh chờ đợi, thời gian chờ đợi dài như vô tận với thời gian và không gian bao la.

– Đoạn “Treo buộc phải đốt…” trong “…phím sợ sánh” nói lên sự cố gắng thoát ra khỏi cảnh cô quạnh hiện tại của người thiếp nhưng không hiệu quả: Thở ra hương mà không muốn đốt, nhưng như càng sâu thêm thêm nỗi sầu vô tận; lấy cây đàn ra để gỡ mong cho vơi nỗi buồn, nhưng không làm được: dây sợ mà đứt, phím ngập ngừng mà lười. Như vậy, mọi cố gắng đều vô vọng, không thắng nổi nỗi cô đơn bao trùm, bủa vây.

9. Phân tích diễn biến tâm trạng của người phụ nữ trong đoạn thơ từ “Lòng này tỏa hương đẻ…” đến “nào”

Gợi ý:

Nếu như đoạn thơ trước tập trung miêu tả cảnh lẻ loi của người thiếp thì đoạn này chuyển sang bộc lộ cảm xúc của nàng đối với phương xa, nơi nàng mường tượng ra sự hiện diện của người thiếp. Không gian thay đổi, góc nhìn thay đổi, từ một căn phòng nhỏ trở thành một không gian rộng và khoáng đạt:

Non Yên dẫu không về miền Nhớ anh hoài đường về trời.

Vì nỗi nhớ da diết, nàng đã nảy ra ý thơ: gửi ngọn gió sinh thành mang theo nỗi niềm của mình về nơi chồng đang chiến đấu. Nhưng đó cũng chỉ là một giấc mơ vô vọng, không thể đạt được. Hỏi trời, trời thăm thẳm và trời xa: “Trời thăm thẳm sao xa vời vợi”. Bởi vậy, đúng là chỉ có thời gian dài và không gian bao la mới đo được nỗi nhớ của người phụ nữ.